Περί δημόσιας υγείας*

Υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν ότι το κράτος πρέπει να έχει το αποκλειστικό μονοπώλιο της υγείας. Για να το δικαιολογήσουν μιλούν στη συνέχεια αορίστως και γενικόλογα για το «κοινωνικό δικαίωμα στην υγεία», το οποίο κατοχυρώνεται τάχα στο Σύνταγμα της χώρας.

Λυπάμαι που θα τους στενοχωρήσω αλλά η υγεία του πολίτη δεν συγκαταλέγεται στα συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα, όσο σημαντική κι αν είναι για τον πολίτη. Θα μπορούσε ακόμη να σκεφτεί κανείς κι άλλα σημαντικότερα για τη ζωή του πολίτη αγαθά, όπως η τροφή, η στέγη κοκ., τα οποία επίσης δεν θεωρούνται δικαιώματα. Ο λόγος είναι ότι σ΄αυτά λείπει η νομική αυτάρκεια και η αγωγιμότητα. Οι αξιώσεις που εμπεριέχουν είναι τις περισσότερες φορές «ακάλυπτες επιταγές» για τον κομιστή τους, η παραβίασή τους δεν τιμωρείται, ενώ ως «μαϊμούδες δικαιώματα» δημιουργούν σύγχυση για την έννοια του αληθινού δικαιώματος.

-Εντάξει, μπορεί να μην είναι δικαίωμα αλλά σε κάθε περίπτωση η υγεία είναι δημόσιο και όχι ιδιωτικό αγαθό που δικαιολογεί το κρατικό μονοπώλιο, απαντούν κάποιοι.

Ας εξετάσουμε κι αυτό το επιχείρημα. Είναι άλλο  πράγμα η υποχρέωση του κράτους να εξασφαλίζει στους πολίτες του στοιχειώδη βιοτικά αγαθά και εντελώς διαφορετικό η αναγόρευση των αγαθών αυτών σε δημόσια αγαθά. Η μέριμνα για την υγεία των πολιτών δεν είναι τίποτε άλλο παρά η θεσμοποιημένη αλληλεγγύη που διευκολύνει την ατομική στοχοθεσία, καθήκον του κράτους δηλαδή υπέρ της ελευθερίας του ατόμου και όχι το αντίθετο.

Είναι αλήθεια ότι, στη σύγχρονη εποχή, υπό τακτικές ή επείγουσες καταστάσεις, όπως στην περίπτωση της τρέχουσας πανδημίας, υπάρχουν ασφαλώς λόγοι που συνηγορούν υπέρ της εμπλοκής του κράτους στη χρηματοδότηση του πολίτη που έχει ανάγκη για την παροχή σ΄αυτόν υπηρεσιών υγείας. Η προηγούμενη παραδοχή δεν δικαιολογεί ωστόσο το χαρακτηρισμό της υγείας των πολιτών, ως τάχα «δημόσιο αγαθό».

Ας δούμε λοιπόν τι είναι δημόσια αγαθά; Είναι εκείνα, όπως έγραφε ο Άνταμ Σμιθ «(...) που μολονότι μπορεί να είναι στον υψηλότατο βαθμό επωφελή για μια κοινωνία, είναι εντούτοις τέτοιας φύσης ώστε το κέρδος από αυτά δεν θα μπορούσε ποτέ να υπερκεράσει τις δαπάνες του οποιουδήποτε ατόμου (...)», και των οποίων η ζήτηση δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί, εξαιτίας κυρίως του φαινομένου του «τζαμπατζή», εκείνων δηλαδή που έχουν κίνητρο να κάνουν χρήση, χωρίς να πληρώσουν. Έτσι, εάν ο αριθμός των τζαμπατζήδων είναι μεγάλος και ο αποκλεισμός τους δυσχερής, ο ιδιωτικός τομέας δεν ενδιαφέρεται για την παραγωγή τους και απέχει από αυτήν. Επομένως, εάν η υγεία ήταν δημόσιο αγαθό, ο ιδιωτικός τομέας δεν θα δραστηριοποιούνταν στην παροχή υπηρεσιών υγείας. Αντιθέτως, ο ιδιωτικός τομέας όχι μόνο δραστηριοποιείται στην αγορά υπηρεσιών υγείας, αλλά παρουσιάζει, κατά κανόνα, καλύτερα αποτελέσματα από τον δημόσιο τομέα, με σημαντικά χαμηλότερο κόστος και υψηλότερο όφελος για τον πολίτη.

Για να είμαστε ακριβείς, υπάρχουν και κάποιες ειδικές περιπτώσεις, όπως είναι λ.χ. ο γενικός εμβολιασμός του πληθυσμού, όπου εδώ πράγματι πρόκειται για δημόσιο αγαθό καθώς το κράτος αναλαμβάνει να προσφέρει μια υπηρεσία που διαφορετικά δεν θα μπορούσε να προσφερθεί από τον ιδιωτικό τομέα γιατί, όπως επισημαίνει ο Χάγεκ «δεν είναι δυνατόν να περιοριστούν οι ωφέλειες μόνο σ΄εκείνους, οι οποίοι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν γι΄αυτές».

* Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο της Μεγάλης Παρασκευής 17 Απριλίου 2020