Κράτος εκεί που πρέπει*

Στον μαρκήσιο Ντ’ Αρζανσόν αποδίδεται η φράση: «Το καλύτερο κράτος είναι εκείνο που δεν κυβερνά». Η διαπίστωση αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί κάπως ακραία καθώς γνωρίζουμε καλά από την οικονομική επιστήμη ότι το κράτος είναι επιφορτισμένο με λειτουργίες που δεν μπορεί να κάνει η αγορά, όπως λ.χ. η προστασία των πολιτών από εγκληματικές ενέργειες ή η άμυνα της χώρας.

Επίσης οι περισσότεροι σύγχρονοι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι συμφωνούν ότι και η αγορά παρουσιάζει κάποιες ατέλειες και η ελεύθερη λειτουργία των μηχανισμών της δεν έχει πάντοτε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.

Στην οικονομία της αγοράς λοιπόν το κράτος, ως ένας συνεταιρισμός ελεύθερων ατόμων θα πρέπει να προστατεύει τη λειτουργία της οικονομίας από εγκληματικές και αδικοπρακτικές συμπεριφορές και να διορθώνει τις ατέλειες των μηχανισμών της αγοράς. Εκείνο, ωστόσο, που πρέπει κανείς να συνειδητοποιεί πριν συναινέσει σε κάποια κρατική ρύθμιση είναι ότι μπορεί η αγορά να παρουσιάζει κάποιες ατέλειες αλλά το κράτος είναι ένας περισσότερο ατελής μηχανισμός στην κατανομή των πόρων, και τις περισσότερες φορές οι δυσμενείς επιπτώσεις των παρεμβάσεών του στοιχίζουν ακριβά στα άτομα και την οικονομία. Σημαντικό λοιπόν είναι πριν υιοθετήσουμε μια κρατική παρέμβαση να αντιστρέψουμε το βάρος της απόδειξης προς τους εισηγητές της. Να κληθούν να μας πείσουν δηλαδή ότι το κράτος δεν θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από όσα επιχειρεί να λύσει.

Υπό το πρίσμα αυτό, το οποίο πρώτη η Σχολή της Δημόσιας Επιλογής εισήγαγε στην οικονομική επιστήμη, θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τον μηχανισμό λήψης των κάθε είδους κυβερνητικών αποφάσεων. Και θα πρέπει να προχωρήσουμε ακόμη περισσότερο. Όπως οι οικονομολόγοι περιγράφουν τα οικονομικά κίνητρα των διαφόρων παραγόντων στη λειτουργία της αγοράς θα πρέπει αντιστοίχως να αναζητήσουμε τα κίνητρα των φορέων του κράτους, των πολιτικών δηλαδή που νομοθετούν, των δημοσίων υπαλλήλων που υλοποιούν τις αποφάσεις, των ειδικών συμφερόντων τα οποία επωφελούνται από την ύπαρξη ενός δημοσίου φορέα και των καταναλωτών των δημοσίων υπηρεσιών. Να αντιμετωπίσουμε το κράτος ως μηχανικό σύστημα που μπορεί να παρομοιαστεί με μια αγορά.

Παρ’ όλες όμως τις ομοιότητες το κράτος διαφέρει σημαντικά από την αγορά. Η σημαντικότερη ίσως διαφορά είναι η εξής: ενώ οι παραγωγοί στην αγορά επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν το ατομικό τους συμφέρον εξυπηρετώντας με τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα του καταναλωτή, του οποίου την εύνοια επιδιώκουν με κάθε τρόπο, στην περίπτωση του κράτους οι δημόσιοι υπάλληλοι σκοπεύουν ακριβώς το ίδιο αυξάνοντας τον προϋπολογισμό της υπηρεσίας στην οποία εργάζονται ανεξάρτητα από την ποιότητα των παρεχόμενων στους πολίτες δημοσίων υπηρεσιών. Πολλές φορές μάλιστα η χαμηλή ποιότητα των δημοσίων υπηρεσιών είναι το πρόσχημα για αιτήματα περαιτέρω αύξησης του προϋπολογισμού ή αλλιώς για μεγαλύτερη αφαίμαξη των φορολογουμένων.

Κάποιοι από τους αναγνώστες μπορεί να σκεφτούν: «αυτός ο άνθρωπος απεχθάνεται το κράτος». Κάτι τέτοιο δεν είναι ακριβές. Συμφωνούμε, για παράδειγμα, ότι το φυσικό αέριο είναι μια πολύ χρήσιμη ύλη για τη θέρμανση των σπιτιών, την κίνηση των οχημάτων και των μηχανών της βιομηχανίας. Παρ’ όλα αυτά, υποθέτω, ότι κανένας δεν θα ήθελε να εισπνέει φυσικό αέριο. Το φυσικό αέριο είναι χρήσιμο για ορισμένες περιπτώσεις και επικίνδυνο σε άλλες. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για το κράτος.

* Δημοσιεύθηκε στο Φιλελεύθερο στις 3 Μαΐου 2019.