Ασφαλιστικό: Πρόβλημα ή ευκαιρία;*

Ήταν Νοέμβριος του 2004 όταν ο Μίμης Ανδρουλάκης εξέδωσε το βιβλίο «Βαμπίρ και κανίβαλοι». Σαν «βαμπίρ» στο βιβλίο παρουσιάζονται οι συνταξιούχοι και σαν «κανίβαλοι» οι γενιές που βρίσκονται στην παραγωγή. Η σύγκρουση θα επισυμβεί όταν το κράτος αναγκαστεί για να αντιμετωπίσει τις άμεσες ανάγκες του να αθετήσει τις πλουσιοπάροχες και πελατειακές υποσχέσεις που έδωσε δεκαετίες πριν σε όλους τους ασφαλισμένους και να περικόψει συντάξεις. Είναι αναπόφευκτη, όπως πιστεύει ο συγγραφέας και πολλοί ακόμη έγκριτοι συγγραφείς, η σύγκρουση των γενεών λόγω των προβλημάτων διαγενεαλογικής αδικίας των ασφαλιστικών συστημάτων;

Ας δούμε συνοπτικά τα στοιχεία:

‒ Το ελληνικό κράτος, με σοβαρή παρούσα και μελλοντική αδυναμία πληρωμών των υποχρεώσεών του πληρώνει περίπου τα 3/5 των συντάξεων από τον κρατικό προϋπολογισμό. Γύρω στο 10% του προϋπολογισμού είναι η ετήσια επιδότηση του κράτους για να καλυφθούν τα ελλείμματα του ασφαλιστικού συστήματος. Η επιδότηση αυτή στερεί πολύτιμα κεφάλαια από την οικονομία αφού προέρχεται από φόρους και περιορισμό του προγράμματος των δημοσίων επενδύσεων.

‒ Τα υπόλοιπα 2/5 των συντάξεων προέρχονται από τις υπέρογκες εισφορές που πληρώνουν εργαζόμενοι και επιχειρήσεις σε μια διαρκώς συρρικνούμενη οικονομία.

Δεν χρειάζονται πολλές γνώσεις οικονομικών για να αντιληφθεί κανείς ότι το σημερινό ασφαλιστικό σύστημα είναι μια από τις βασικές αιτίες –αν όχι η βασικότερη‒ της οικονομικής ύφεσης και εκείνο που με τη σειρά του επηρεάζεται περισσότερο από την κρίση που το ίδιο προκαλεί.

Στα παραπάνω επισημαίνω:

‒ Οι συνταξιούχοι σήμερα είναι περίπου το 24,5% του πληθυσμού της χώρας. Οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα, μαζί με τους αυτοαπασχολούμενους και τους ελεύθερους επαγγελματίες, δεν ξεπερνούν το 25% του πληθυσμού της χώρας. Η αναλογία συνταξιούχων - εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα είναι σχεδόν 1 προς 1,07.

‒ Η παρούσα αξία των υποχρεώσεων του ασφαλιστικού συστήματος στους σημερινούς συνταξιούχους υπερβαίνει με μετριοπαθείς υπολογισμούς το 150% του ΑΕΠ.

Εξαιτίας του ασφαλιστικού τα βάρη που συσσωρεύονται στην οικονομία είναι περισσότερη φορολογία (φόροι και εισφορές), περισσότερη γραφειοκρατία, αποθάρρυνση επενδυτικού κλίματος, υπονόμευση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, εισφοροδιαφυγή.

Η μεταρρύθμιση Κατρούγκαλου για λόγους που δεν υπάρχει χώρος να αναπτυχθούν εδώ, απέτυχε πλήρως στο να βελτιώσει το ασφαλιστικό, καθώς δεν άλλαξε ούτε στο ελάχιστο την αρχιτεκτονική του παλιού συστήματος. Αυτό παρέμεινε δημόσιο και αναδιανεμητικό, με την αρχιτεκτονική του όμοια με το αρχικό σχέδιο της δεκαετίας του 1950. «Επέτυχε» βεβαίως να αυξήσει την εισφοροδιαφυγή επιχειρώντας τη διεύρυνση της βάσης των εισφορών μετατρέποντας τους πάντες σε μισθωτούς.

Στο αρχικό ερώτημα λοιπόν, η απάντηση με βάση τα στοιχεία που αναφέραμε, είναι ότι εάν το ασφαλιστικό δεν μεταρρυθμισθεί ριζικά, η σύγκρουση των γενεών είναι αναπόφευκτη και αυτή θα συμπαρασύρει οτιδήποτε άλλο έχει μείνει όρθιο στην οικονομία και στην κοινωνία. 

Πώς μπορεί το ασφαλιστικό από μείζον πρόβλημα να γίνει το εφαλτήριο της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας; Η απάντηση είναι καταφατική, υπό την προϋπόθεση να εγκαταλείψουμε το ξεπερασμένο μοντέλο που οδηγεί ταυτόχρονα στον βυθό της χρεοκοπίας ασφαλιστικά ταμεία και οικονομία.

Το νέο σύστημα θα πρέπει να είναι αντιγραφειοκρατικό και ευέλικτο, στηριγμένο στους εξής πυλώνες:

‒ Πρώτος πυλώνας, βασική εθνική σύνταξη για όλους όσους κατοικούν στην Ελλάδα για 25 χρόνια και έχουν συμπληρώσει το 67ο έτος της ηλικίας τους. Η σύνταξη θα καταβάλλεται αυτόματα χωρίς γραφειοκρατικές εμπλοκές τον επόμενο μήνα από τα εξηκοστά έβδομα γενέθλια του δικαιούχου. Η βασική εθνική σύνταξη θα πρέπει να είναι ίση τουλάχιστον με τον κατώτατο μισθό.

‒ Δεύτερος πυλώνας, ιδιωτικά ασφαλιστικά ταμεία, στα οποία η συμμετοχή θα είναι προαιρετική και οι εισφορές που θα κατατίθενται σ’ αυτά θα αποτελούν περιουσία του ασφαλισμένου (κεφαλαιοποιητικό σύστημα). Ο ασφαλισμένος θα μπορεί οποτεδήποτε να μεταπηδήσει σε άλλο ταμείο μεταφέροντας στο καινούργιο τις εισφορές που μέχρι τη στιγμή εκείνη έχει καταβάλει. Ο ασφαλισμένος δεν επιτρέπεται να αναλάβει τις εισφορές του πριν συμπληρώσει ένα ηλικιακό όριο. Υπάρχει υποχρεωτική αντασφάλιση των ιδιωτικών ταμείων, τα οποία τελούν υπό κρατική εποπτεία. Οι εισφορές στα ταμεία μέχρις ενός καθορισμένου ορίου εκπίπτουν από το φορολογητέο εισόδημα του ασφαλισμένου.

‒ Τρίτος πυλώνας, η αμιγώς ιδιωτική ασφάλιση. Οι εισφορές είναι επίσης προαιρετικές, αλλά η συμμετοχή σ’ αυτόν έχει περισσότερο επενδυτικό χαρακτήρα από τον δεύτερο.

Είναι εύκολη η μετάβαση στο νέο σύστημα; Κάθε άλλο, καθώς στην περίπτωση αυτή θα δημιουργηθεί ένα «κόστος κληρονομιάς», στο οποίο περιλαμβάνονται οι υποχρεώσεις του σημερινού συστήματος προς τους σημερινούς συνταξιούχους. Το κόστος αυτό πρέπει να αντιμετωπισθεί με σειρά μέτρων εντός μιας σύντομης μεταβατικής περιόδου που δεν θα θίγουν την αρχιτεκτονική του νέου ασφαλιστικού συστήματος και θα αντιμετωπίζουν τις δυσμενείς πλην όμως αναγκαίες επιπτώσεις της μεταρρύθμισης.

Τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να είναι:

‒ σταδιακή κατάργηση των εισφορών κατά τη μεταβατική περίοδο,

‒ μείωση των μεγάλων συντάξεων κατά το ποσό που δεν αντιστοιχεί σε εισφορές που πληρώθηκαν,

‒ αξιοποίηση περιουσίας και διαθεσίμων των ασφαλιστικών ταμείων και του ΑΚΑΓΕ,

‒ κατάργηση των έμμεσων πελατειακών επιδοτήσεων του κράτους σε ασφαλιστικά ταμεία (λ.χ. ΤΑΠ ΔΕΗ, ΤΑΠ ΟΤΕ),

‒ επιστροφή στην εργασία, όσων συνταξιοδοτήθηκαν πρόωρα και δεν έχουν συμπληρώσει το 60ό έτος,

‒ εξοικονόμηση πόρων από την κατάργηση του συνταξιοδοτικού κλάδου των ασφαλιστικών ταμείων και

‒ μέρος εσόδων από ιδιωτικοποιήσεις και μείωση του κράτους.

 Τι σημαίνουν όλα αυτά;

Α. Η βασική εθνική σύνταξη χρηματοδοτείται μόνο από τον προϋπολογισμό και οι ασφαλιστικές εισφορές στον πρώτο πυλώνα σταδιακά καταργούνται.

Β. Η οικονομία με την κατάργηση των εισφορών παίρνει μια βαθιά ανάσα ρευστότητας, καθώς περιορίζεται σημαντικά το μη μισθολογικό κόστος που επηρεάζει το κόστος εργασίας και το κόστος παραγωγής. Είναι πλέον δυνατή η αύξηση των κερδών των επιχειρήσεων και των μισθών των εργαζομένων.

Γ. Καταργείται πλήρως η ασφαλιστική γραφειοκρατία, καταργούνται οι ελεγκτικοί μηχανισμοί, τα πρόστιμα, οι ποινικές και διοικητικές κυρώσεις, η ασφαλιστική ενημερότητα κ.ο.κ.

* Το άρθρο αυτό αποτελεί συνένωση δύο άρθρων που δημοσιεύθηκαν στον Φιλελεύθερο την 1η Ιουνίου 2018 και την 8η Ιουνίου 2018 με τίτλους "Ο φαύλος κύκλος του ασφαλιστικού" και "Ασφαλιστικό: Από πρόβλημα ευκαιρία" αντίστοιχα.